پیشینه و فلسفه‌ی عزاداری امام حسین (ع)

سوال: آیا این مطلب صحّت دارد كه امام سجاد(ع) در عزای پدرش امام حسین(ع) خون گریه می‎كرد؟ امیرعلی حسنلو

پاسخ: منظور از خون گریه كردن» این است كه عمق مصیبت و عزاداری امام سجاد(ع) بیان شود و در هر صورت، به چنین لفظی در منابع برخورد نكردیم. اگر چه یكی از القاب آن حضرت بكّاء» بود؛ البته خون دل خوردن حضرت از فراق پدرش امام حسین می‎تواند توجیه‎گر این اصطلاح باشد.

در زیارت ناحیه‎ی مقدسه‎ی منسوب به امام عصر(ع) نیز نزدیك به این معنا دیده می‎شود كه حضرت فرموده باشد: به قدری بر تو گریه می‎كنم كه اگر اشكم تمام شد، به جای اشك از چشمانم خون جاری شود.»

امام سجاد(ع)  ـ فرزند امام حسین(ع) ـ یكی از حاضران و ناظران صحنه‎ی خونین كربلا در سال 61 هجری بودند. از نزدیك شهادت پدر بزرگوارش، عموی عزیزش حضرت عباس و برادرانش علی‎اكبر و علی‎اصغر(ع) و شهادت تمام یاران امام و برخی از صحابه‌ی رسول خدا  و بنی‎هاشم را در كربلا  مشاهده نمود

و عمق فاجعه‎ی دردناك این حادثه و هتك حرمت اهل ‎البیت‎(ع)  و اسارت آن‎ها را به خوبی درك كرد، و هر انسانی به جای او بود از شدت غم و اندوه، قالب تهی می‎كرد. امام سجاد(ع) ندای هل من ناصر ینصرنی» پدرش را می‎شنید و با آن‎كه از شدّت بیماری، در بستر افتاده بود، می‎خواست به سوی میدان برود كه امام حسین(ع) به خواهرش ام‎ّكلثوم فرمود: او را نگاه دار، كه از نسل پیامبر در زمین باقی بماند.» (1)

امام زین العابدین(ع) به همراه عمّه‎های خود و خواهران و سایر اسیران بنی‎هاشم و غیر آن‎ها، به اسارت برده شد و فشارهای روحی و روانی سختی را متحمّل گردید و در عین حال برای ابلاغ پیام سیدالشهدا(ع) خطبه‎ها ایراد فرمود و در این كار، با موفقیت كامل و پیروزمندانه بر دشمنان و بنی‎امیه فائق آمد و همراه عمه‎اش زینب، انقلاب دیگری در اجتماع آن روز و جامعه غفلت زده اسلامی به پا كردند.

 امام(ع) با به یاد آوردن حادثه‎ی عاشورا و خاطرات پدر و یاران و برادرانش گریه می‎كرد و اساساً، چنان كه اخبار صحیح گزارش می‎دهند، آسمانها (2) و زمین(3) و حیوانات وحشی و جمادات و نباتات و مجردات، اعم از جنیان (4) و پریان (5) (ملائكه)، در عزای سالار شهیدان(ع) گریستند و مدت‎ها ماتم آن‎ها ادامه داشت. این اخبار از طریق علمای عامه نیز نقل شده است و از لحاظ تكوینی صحیح می‎باشد و هیچ خدشه‎ای بر آن‎ها وارد نیست؛ چرا كه بر اساس احادیث فراوانی، امام حجّت خدا است و تمام موجودات، در تكوین وجودشان به وجود او وابسته است و در حقیقت برقراری آسمان‎ها و زمین و حیات موجودات و استمرار آن، از وجود امام و حجت الهی سرچشمه می‎گیرد و سلسله حیات در هستی، متعلق و مشروط به وجود آن‎ها است.(6) پس در این اندیشه اصیل، جای هیچ تردید نیست كه مخلوقات هستی در فقدان حجت الهی یك صدا ناله سر دهند. چه رسد به این كه  حجت خدا به دست جمعی ظالم و سفّاك با آن وضع فجیع و درد آور به شهادت رسد و فرزندانش و اهل حرمش اسیر و غارت‎زده شوند؛ اما فقدان ولایت اگر برای انسان قابل تحمل باشد ـ كه برای انسان واقعی نیست ـ برای موجودات دیگر تحمل‎ناپذیر است و آن‎ها بر اساس آن ودیعه الهی بهترین اظهار تأسف را برای این مصیبت ابراز و اظهار می‎كنند كه خون گریستن یكی از  مصادیق آن است.

در زیارت ناحیه‎ی مقدسه می‎خوانیم: برای گریه در عزای تو اگر اشك تمام شود خون گریه می‎كنم»؛ (7)

لئن اخرتنی الدهور و عاقنی عن نصرك المقدور لابكینّك صباحاً و مساءً فلا ندبنّك صباحاً و مساءً و لابكینّ علیك بدل الدموع دما.ً(8)

بنابراین، (خون گریستن) ممكن است كنایه از شدّت حزن و اندوه و عظمت مصیبت باشد كه به امام سجاد(ع) نسبت می‎دهند، همان‎گونه كه در این زیارت ـ كه به امام زمان(ع) منتسب است ـ حضرت چنین فرموده است.

طبق نقل منابع معتبر امام زین‎العابدین بسیار می‎گریست: و لقد كان بكی علی ابیه الحسین عشرین سنة…»؛(9) یعنی برای پدرش حسین(ع) بیست سال گریه كرد. یك روز غلامش عرض كرد: ای پسر رسول خدا، حزن و اندوه شما كی تمام می‎شود؟ امام فرمود: وای بر تو! یعقوب نبی با این‎كه دوازده پسر داشت، در فراق یوسف به قدری گریست كه چشمانش نابینا شد، و اینك من كه شاهد شهادت پدرم و عمویم و هفده نفر از اهل بیتم بودم، چگونه حزن من تمام شدنی است؟(10)

امام سجّاد(ع) با این حالت گریه‎ها و عزاداری خویش، از ارزش‎ها دفاع می‎كرد و میراث عاشورا را زنده نگاه می‎داشت و درس توحید، اخلاق و آداب اجتماعی می‎داد و می‎فرمود: قتل ابن رسول الله جائعاً، قتل ابن رسول الله عطشاناً»؛ پس گریه‎های  امام زین العابدین(ع)، خون دل بود كه جاری می‎شد.

سوال: آیا در دوره‎ی معصومین(ع) عزاداری امام حسین(ع) در ایام محرم برگزار می‎شده و اگر چنین است، به چه صورت بوده است؟ علی جدیدی بناب

پاسخ: اقامه‎ی عزا و گریه بر عزیزان از دست رفته، از جانب معصومین(ع) رایج بوده است؛ چنان‎كه حضرت فاطمه زهرا (س) به خاطر گریه شبانه روزی برای پدر بزرگوارش، مورد اعتراض قرار گرفت و به ناچار بیت الاحزان را به وجود آورده، دست حسن و حسین(ع) را می‎گرفت، و برای عزاداری و گریه به آن‎جا می‎رفت. ائمه‎ی اطهار(ع) نیز برای امام حسین(ع) سوگواری می‎كردند.

پی نوشتها:

1- بحارالانوار، مرحوم مجلسی، ج 45، ص 46. الدمعة الساكبة، ج 4، ص 334.

2- بحارالانوار، ج 45، ص 206، 207.

3- همان، ج 45، ص 2.

4- همان، ج 45، ص 233.

5- همان، ج 45، ص 220، 229.

6- در جلد 45 بحارالانوار روایات زیادی درباره خون گریستن آسمان و زمین وارد شده است ر.ك: ص 211، حدیث 25 و 26 . 19 و حدیث 40 و 41، ص 217.

7- متن كامل زیارت ناحیه‎ی مقدسه در بحارالانوار، ج 45، ص 65 الی 72 آمده است كه نام شهیدان را یكایك می‎شمارد و سلام می‎دهد. شایان ذكر است كه مرحوم فیض الاسلام در كتاب ترجمه خاتون دوسرا، زندگی حضرت زینب (س) در ص 217 آورده است كه زیارت ناحیه مقدسه از امام حسن عسكری و تاریخ صدور آن سال 252 هجری قمری است و ولادت حضرت امام زمان در سال 255 یا 256 است، والله العالم.

8- سوگ نامه آل محمد، محمد اشتهاردی، ص 154 و 156، انتشارات ناصر، سال 71، چاپ سوم.

9- بحارالانوار، ج 46، ص 63.

10- ر. ك: همان ص 63.

منبع: كتاب تحقیقاتی در نهضت عاشورا، اثر محققین گروه تاریخ مركز مطالعات حوزه

امام حسین (ع) در بیان دکتر شریعتی

بهترین هزینه طراحی سایت و سئو سایت

نقش اسیران كربلا در معمارى فرهنگ عاشورا